نگاهی بر یادگیری مبتنی بر مغز

تاریخچه یادگیری مبتنی بر مغز

     مغز انسان بسیار شگفت انگیز و قدرتمند به نظر می­رسد. درطول قرن ها دانشمندان سعی کرده­اند از کارکردهای درونی مغز اطلاعاتی دریافت کنند. اسکنر های مغز مانندMRI^[1]  وPET^[2] راه­های جدیدی برای درک و مشاهده درون مغز در اختیار محققان قرار داد. تحقیقات در مورد مغز طی دهه ۹۰، به زیر شاخه های علمی متعددی راه یافت. حوزه هایی که درظاهر با هم ارتباط نداشتند، مانند ژنتیک، فیزیک و دارو­شناسی، در قالب مقالات علمی واحدی درباره مغز در کنار یکدیگر قرار گرفتند و در نتیجه­ دانشی فنی درباره­ی مغز، تفکری کاملا جدید در مورد این اندام شکل گرفت(جنسن، ترجمه رضوی،۱۳۸۳).

     سرانجام در سال ۱۹۸۰ تعلیم و تربیت مغز محور به عنوان یک رشته جدید بر پایه­ ی علم مغز و این­که چطور در تعلیم و تربیت به آن نگریسته می­ شود، بنا شد که حداقل نیروهای هدایتی در پشت این رشته ­ی جدید، نوروبیولوژی، علوم شناختی، تکنولوژی، داروشناسی و وسایل تصویربرداری نورونی از داخل مغز بودند(جنسن، ترجمه سیفی و نصرتی، ۱۳۸۹).

یادگیری مبتنی بر مغز ( Principles of brain based learning ) را می توان به عنوان یک پاسخ میان رشته ای به این سوال که “موثرترین راه مکانیسم یادگیری مغز چیست” تعریف کرد (جنسن ، ۲۰۰۸). کین و کین (۲۰۰۲) یادگیری مبتنی بر مغز را به عنوان “شناخت کدهای مغز برای یادگیری معنی دار و تنظیم روند آموزش در رابطه با آن کدها” تعریف می کنند.

درواقع رویکرد یادگیری مغز محور یک جنبش اصلاح تربیتی نیست که فنون خاصی را برای استفاده در کلاس درس تجویز کند، بلکه داده­های تجربی درباره چگونگی یادگیری مغز را جمع­آوری و بر مبنای آن رعایت معیارهایی در تدوین برنامه درسی و آموزشی را توصیه می کند(کریج[۳]،۲۰۰۳).

آموزش مبتنی بر مغز را می توان به عنوان مجموع هایی از تکنیک ها در نظر گرفت که از تحقیقات انجام گرفته در زمینه عصب شناسی و علوم شناختی (که در بهبود آموزش آموزگاران مورد استفاده قرار می گیرند) به دست آمده اند. جنسن(۲۰۰۰/۱۹۹۵)، یادگیری مبتنی بر مغز را به عنوان آن نوع یادگیری تعریف می کند که مطابق با همان شیوه ای که مغز برای یادگیری طراحی شده است می باشد.(به نقل از کانل[۴]،۲۰۰۹).

هارت[۵](۲۰۰۲) اشاره می کند که یادگیری مبتنی بر مغز بر مبنای ساخت و کارکرد مغز ایجاد می شود .طرفداران آموزش مبتنی بر مغز به این نتیجه رسیده اند که تکنیک های تدریس بر اساس علم عصب شناسی در یادگیری های بلندمدت موثر و کارا می باشد . هدف از آموزش مبتنی بر مغز گذر از مرحله به یاد سپردن به سوی یادگیری معنادار است . در این رویکرد فعالیت های یادگیری عموما محرکی برای تمام مغز محسوب می شود . یادگیری مبتنی بر مغز بر تنوع فعالیت ها تأکید می کند و ضمن حمایت از تکالیف کل گرا، هنر و موسیقی را در کانون توجه خود قرار می دهد .درباره عنصر منابع یادگیری می توان گفت که رویکرد مبتنی بر مغز طرفدار غنی سازی محیط یادگیری است .این رویکرد می کوشد تا از طریق ایجاد امنیت عاطفی، ارائه محرک های متنوع، ارائه اطلاعات چالش برانگیز، ارائه بازخورد و… یادگیری را مدیریت نماید( تلخابی، ١٣٨٧).

همان گونه که گاسوامی[۶] (۱:۲۰۰۴)، اظهار می کند عمده ترین حلقه اتصال علوم اعصاب و علوم تربیتی «مطالعه ماهیت حافظه و چگونگی یادگیری است». آگاهی از ماهیت مغز و چگونگی یادگیری، می تواند تاثیر مهمی بر دانش و عمل تربیتی داشته باشد.

یادگیری مغز محور عبارت است از شناخت قواعد و مقررات مغز برای یادگیری معنی دار و سازمان دهی آموزش ها بر اساس آن ها. اساس یادگیری مغز محور این است که مغز به طور طبیعی برای یادگیری معنادار برنامه ریزی شده است و درست همان طور که هر متخصصی برای عملکرد مطلوب نیازمند شناخت مجموعه درگیر با آن تخصص است، معلمان هم به عنوان متخصصین یادگیری باید از نحوه یادگیری مغز آگاه باشند و اصول سازگار با آن را به کار ببندند تا یادگیری پایدار و اساسی در ذهن دانش آموزان شکل گیرد، در غیر این صورت، معلمان به پزشکانی می مانند که بدون آشنایی با دستگاه بدن طبابت می کنند(ولف[۷]، ترجمه ابوالقاسمی، ۱۳۹۲).

     یادگیری زمانی اتفاق می افتد که سلول های اختصاصی مغز (نورون ها) با یکدیگر ارتباط برقرار کنند(جنسن،۲۰۰۸، دومان[۸]،۲۰۱۰). یادگیری فرایند ساخت شبکه ای عصبی است. افراد در طول زندگی خود شبکه هایی در قشر مغز می سازند که اطلاعات در مورد انواع مفاهیم را در بردارد. بسیاری از شبکه های عصبی بر اثر تجربه واقعی شکل می گیرد. پژوهش ها نشان داده که تجربه و یادگیری و به طور کلی محیط، برای رشد طبیعی و زایش سلولی ضروری است و مشاهدات رشد طبیعی نظام شناختی، رفتار و نوروبیولوژی رشد، نشان داده که محیط غنی تاثیر قابل توجی بر رشد زیستی مغز، شناخت ورفتار دارد و موجب تغییرات سیناپسی می گردد. یادگیری شامل رشد سیستم عصبی موجود فرد است. (فیلیپس[۹]،۲۰۰۷).

کین و کین (۱۹۹۰) مبانی نظری یادگیری  مبتنی بر مغز را در دوازده اصل ، تحت عنوان اصول یادگیری سازگار با مغز^[۱۰] بیان کرده­اند، که خلاصه ای از دانش موجود در خصوص یادگیری را در بردارد، و به بیان دلالت ها و کاربردهای تربیتی آن اهتمام ورزیده اند. آن ها  بر مبنای تجارب و پژوهش های خود معتقد هستند که یادگیری موثر و مطلوب مستلزم در نظر گرفتن سه عنصر بنیادی است: (تلخابی و خرازی،۱۳۹۰؛ نوری و مهرمحمدی،۱۳۸۹).

سه عنصر اصلی یادگیری مبتنی بر مغز به طور معمول در یک کلاس مبتنی بر مغز وجود دارد: این عناصر که برای یادگیری مبتنی بر مغز ضروری تلقی می شوند شامل موارد زیر است:

هوشیاری آرمیده [۱۱] ، غوطه وری هماهنگ در تجارب پیچیده [۱۲] و پردازش فعال تجارب [۱۳].

1. مغز پردازشگری موازی است به این معنا که فعالیت‌های مختلفی را در آن واحد انجام می‌دهد
2. یادگیری همه فیزیولوژی بدن را درگیر می‌کند. (بدن بر مغز تاثیر می گذارد و مغز بدن را کنترل می کند)
3. جستجوی معنا امری فطری است. (مغز به طور ذاتی گرایش به یادگیری و جستجوی معنا دارد)
4. جستجوی معنا از طریق الگوسازی اتفاق می افتد.
5. عواطف و هیجانات در الگو سازی نقش حیاتی دارند.
6. مغز یک اندام اجتماعی است و افراد از طریق تعامل با یکدیگر یاد می گیرند.
7. یادگیری مستلزم توجه کانونی و ادراک پیرامونی است.
8. یادگیری دارای جنبه خودآگاه و ناخودآگاه است. (یادگیری مستلزم درگیری سطوح چندگانه هوشیاری است.)
9. دو نوع سیستم حافظه وجود دارد: سیستم حافظه فضایی و سیستم حافظه سطحی
10. یادگیری امری تحولی و رشدی است.
11. یادگیری از طریق چالش تقویت و با تهدید و ترس متوقف می‌شود.
12. هر مغز منحصر به فرد است.

دسته بندی اصول یادگیری مبتنی بر مغز براساس مولفه های اساسی

منابع